آرامش، گمشده ای عزیز

در عصر اضطراب،آرامش، گمشده‏اى عزیز است. براى کسانى که تشویش و نگرانى، حزن و اندوه، و بیم و هراس را تجربه کرده‏اند و با آن دست به گریبان بوده‏اند، آرامش، گوهرى گران‏بهاست.
براى جوامعى که در هیاهوى صنعت و تکنولوژى(فن‏آورى) و شلوغى و ازدحام شهرهاى بزرگ و کوچک و هزارتوى زندگى مدرن و لابه‏لاى انبوه ماشین‏ها و ابزارها خود را گم کرده و به رفاه مادى فروخته‏اند و سلامت روح و جسم خود را از دست داده‏اند، آرامش، تنها دارویى است که مى‏تواند دردهاى آنها را تسکین بخشد و روح و جسمشان را از خوره‏اى که به جانشان افتاده و ذره ذره از آنها مى‏کاهد وآنان را به‏نیستى مى‏کشاند، رهایى‏دهد.

آرامش، یعنى نبود تشویش و اضطراب و دلهره؛

آرامش یعنى رهایى از حزن و اندوه و بیم و هراس؛

آرامش یعنى برخوردارى روح و جسم از اطمینان و ثبات و استقرار و سکون؛

آرامش یعنى بودن در دژى محکم که از بیرون، توسط دشمنانى نیرومند تهدید مى‏شود؛ آرامش یعنى بودن در کشتى‏اى که در اقیانوسى متلاطم، اسیر گرداب‏هاست و با موج‏هایى بزرگ، دست و پنجه نرم مى‏کند.

در قرآن شریف، مقام اطمینان مقامى بس بلند است و فقط در صورتى انسان مى‏تواند در سلک بندگان خاص، وارد بهشت خداوند شود و از رضایتى دو طرفه بین خود و خدا برخوردار باشد که به درجه اطمینان نفس رسیده باشد:

یا أَیَّتُهَا النَّفسُ المُطمَئنَةُ ارجِعى إلى رَبِّکِ راضِیةً مَرضیَّة.(1)

مقام اطمینان، از مقام باور و ایمان، بالاتر است؛ چرا که ایمان در بعضى مراتب خود، با تزلزل جمع مى‏شود، ولى مقام اطمینان مقام استوارىِ محض است. هنگامى که ابراهیم خلیل(ع) به خداوند گفت: خدایا به من نشان بده که چگونه مردگان را زنده مى‏کنى؟ خداوند فرمود: مگر ایمان نیاورده‏اى؟! ابراهیم عرض کرد: چرا؛ ولى مى‏خواهم قلبم اطمینان یابد. (2)

در روان‏شناسى، آرامش، یکى از شاخص‏هاى سلامتِ روانى شمرده مى‏شود. بر این اساس در برخى از آموزش های آرامش ، به عنوان یک فنِّ درمانگرى استفاده مى‏شود.

ایجاد آرامش در افرادِ روانْ‏آزرده، یکى از اهداف مرحله‏اى روانْ‏درمانگرهاست. از آن‏جا که اضطراب و افسردگى و هراس و انواع ترس‏هاىِ مرضى، مُخلّ سلامت روانى به شمار مى‏آیند و تا حدّ زیادى از کارآمدى آنان مى‏کاهند، لذا در شیوه ی روانْ‏درمانگرى، رفع اضطراب و تنیدگى و ایجاد آرامش روانى را هدف قرار مى‏دهند و مى‏کوشند با استفاده از شیوه‏هاى مختلف، عوامل به وجود آورنده ی این نارسایى‏ها را شناسایى و با آنها مقابله کنند و در جهت ایجاد تعادل در افراد، آرامش را بر آنان حاکم نمایند.

با توجه به اهمّیت نقش آرامش در زندگى انسان، در این نوشتار، به اختصار به تعریف آرامش، بررسى عوامل ایجاد آن، عوامل برهم زننده یا از بین برنده ی آرامش، آثار و پیامدهاى آرامش و عدم آرامش مى‏پردازیم.

آرامش، عبارت است از حالت اطمینان و سکون نفس، به طورى که در برابر رویدادهاى مختلف زندگى و حوادث ناگوار و شرایط سخت، متزلزل نشود و بتواند با خونسردى در فضاى روانى امن و آرامى با مشکلات روبه‏رو شود و راه حلّ مناسب و منطقى را بیابد و با بروز رفتار انطباقى متناسب، سازگارى لازم را کسب نموده، از این طریق، کارآمدى خود را در شرایط مختلف تأمین کند.

آثار و پیامدهاى آرامش

آرامش، داراى آثار و پیامدهاى مثبتى است که از جمله ی آنها مى‏توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف- تناسب رفتارهاى شخص با شرایط مختلف

منظور از رفتارهاى انطباقى، رفتارهایى است که حاکى از سطح سازش‏یافتگى فرد با هنجارهاى اجتماعى و در جهت تأمین سازگارى وى با این هنجارهاست. سازش‏یافتگى به‏عنوان یکى از شاخص‏هاى بهره ی هوشى نیز به شمار مى‏آید و هرچه سطح سازش‏یافتگى بیشتر باشد و فرد، راحت‏تر بتواند با شرایط مختلف خود را سازگار کند، از سطح هوشى بالاترى برخوردار است.

هنگامى فرد مى‏تواند از توانایى‏هاى خود به طور بهینه استفاده کند، که به اصطلاح عامیانه دستپاچه نشود و به عبارت دیگر، آرامش به او حکمفرما باشد.

برخوردارى از آرامش روانى، عامل مهمّى براى تسهیل در پیش گرفتن رفتارهاى سازگارانه است. شاید همین اصل، منشأ این توصیه باشد که «باید در شرایط بحرانى به عنوان مهم‏ترین نکته، آرامش و خونسردى خود را حفظ کرد»؛ چرا که به هنگام اضطراب و نبود آرامش، سیستم تصمیم‏گیرى و واکنش انسان، مختل مى‏شود و نمى‏تواند در آن شرایط:

1_درجه وخامت وخطرناکى شرایط را به‏خوبى ارزیابى کند؛

2_به درستى دریابد که چه راه‏هایى براى خروج از آن شرایط وجود دارد.

3- تصمیم بگیرد که چه کار کند؛

4- در مرحله ی آخر، کارى را که باید انجام دهد، به درستى انجام دهد.

ب- استفاده ی حداکثر از توانایى‏ها و قابلیت‏هاى شخصى

هنگامى فرد مى‏تواند از توانایى‏هاى خود به طور بهینه استفاده کند، که به اصطلاح عامیانه دستپاچه نشود و به عبارت دیگر، آرامش به او حکمفرما باشد.

بسیار پیش مى‏آید که ما به یک قهرمان ورزشى و قابلیت‏ها و توانایى‏هاى فنّى‏اش کاملاً مطمئنیم، ولى گاهى در صحنه ی رقابت نمى‏تواند از توانایى‏هاى خود، به خوبى استفاده کند. به طور مثال در فوتبال، یک مهاجم در موقعیت تک به تک با دروازه‏بان تیم مقابل قرار مى‏گیرد و در لحظه‏اى که تقریباً یقین داریم کار تمام است و گل خواهد زد، توپ را به سینه ی دروازه‏بان یا تیرِ دروازه و یا خارج از چارچوبِ دروازه مى‏زند و آه از نهاد همه بلند مى‏شود. اوّلین توضیحى که براى این موقعیت به ذهن مى‏آید، این است که او هُل و دستپاچه شده و نتوانسته در حالت خونسردى و آرامش، وظیفه ی خود را انجام دهد و کم‏تر ممکن است این حادثه را به عدم توانایى و عدم قابلیت فنى او نسبت دهیم. این مسئله از دید مربّیان فهیم و کارآزموده پنهان نبوده و نیست و شاید به همین خاطر باشد که امروزه در یک تیم ورزشى، در کنار مربّیان حرفه‏اى و کارآزموده و مربّى بدنساز و پزشک تیم و… یک روان‏شناس ورزیده و متخصّص نیز قرار مى‏دهند تا از نظر روانى نیز روى قهرمانان کار کنند و با استفاده از فنون آرامش آموزى‏(3)، تمرکز و… آنان را طورى آماده کنند که در لحظات حسّاس، آرامش خود را از دست ندهند و بتوانند از توانایى‏ها و قابلیت‏هاى خود، حداکثر استفاده را بکنند.

ج- تصمیم‏گیرى مناسب در شرایط بحرانى و سخت

تصمیم‏گیرى مناسب، گذشته از این‏که یکى از مراحل بروز رفتار انطباقى است، به خودى خود نیز مهم و قابل بررسى است.

در زندگى روزمرّه ی همه ی ما لحظاتى پیش مى‏آید که ناگزیریم بین گزینه‏هاى مختلف، انتخاب کنیم و تصمیم بگیریم که کدام را برگزینیم و کدام را کنار بگذاریم؛ از تصمیمى ساده در مورد این که امروز با تاکسى به مدرسه بروم یا با اتوبوس یا با دوچرخه یا پیاده، تا تصمیم در مورد مسائل مهم‏تر زندگى، مثل: انتخاب رشته ی تحصیلى، انتخاب شغل، ازدواج و انتخاب همسر، محل سکونت و…

اغلب در شرایط اضطرار و بحرانى، سیستم تصمیم‏گیرى انسان مختل مى‏شود و اگر فرد در این مورد، تمرین نکرده باشد و نتواند آرامش را بر وجود خویش حاکم کند، نمى‏تواند درست تصمیم بگیرد و چه بسا با دستپاچگى و عجله، راهى را انتخاب مى‏کند که اگر در شرایط آرامش مى‏بود، هرگز چنین انتخابى نمى‏کرد.

بنابراین یکى از آثار و پیامدهاى مثبت غلبه ی آرامش بر انسان، این است که مى‏تواند در فضایى آرام، به دور از تنش و دستپاچگى، تصمیمات مناسب و درستى بگیرد و بدون هُل شدن و عجله و با در نظر گرفتن جوانب هر قضیه، بهترین انتخاب‏ها را داشته باشد.

زندگی، شادی و آرامش و دیگر هیچ