اصول هیپنوتراپی

هیپنوتیزم چیست؟

هیچیک از حالات هوشیاری دگرگون به اندازه هیپنوتیزم بحث برانگیز نبوده است .حالت هیپنوتیزم را می توان حالت پاسخدهی شدیدی دانست که هیپنوتیزم کننده در یک شخص ایجاد می کند . هیپنوتیزم که زمانی در زمره امور غیبی واسرار آمیز به حساب می آمد اینک در قلمرو بررسی های علمی دقیق قرار داردو مثل سایر حوزه های پژوهشهای روانشناختی در این زمینه نیز مجهولاتی وجود دارد. تعریفها و توجیهات مختلفی در این زمینه وجود داردکه به برخی از آنها اشاره می کنیم:

تئوری تلقین پذیری مفرط

رابطه مستقیمی بین تلقین و هیپنوتیزم پذیری وجود داردهرچه شخص تلقین پذیرتر باشدسریعتر وکاملتر هیپنوز می گردد.در حالت هیپنوز تمرکز نسبت به تلقین یا مطلب خاصی زیادتر می گرددودامنه توجه به تلقین یا کلمات هیپنوتیزور شدیدتر می گردد.

تئوری طرد نسبی

طبق این نظریه انسان دارای دو ضمیر آگاه وناخود آگاه است. ذهن ناخوداگاه انسان قادر به استدلال استقرایی نیست وفقط به صورت قیاسی به تفکر و نتیجه گیری می پردازد. این دو ذهن یا ضمیر در هر شرایطی درکالبد فرد وجود دارد. در حالت هیپنوز ذهن خودآگاه مجبور به عقب نشینی می گرددتا ذهن ناخود آگاه باپیشروی جانشین آن گردد. درنتیجه استدلال فرد درحالت هیپنوز قیاسی است.

تعریف هیپنوتیزم از دیدگاه افراد مختلف:

– ویلیام .اس. کروجر هیپنوتیزم یک واقعیت پزشکی است

– پیررآل:هیپنوتیزم علمی است که به وسیله آن شخصی که موسوم به هیپنوتیزور است بتوانددردیگری به نام معلول یا سوژه خواب مصنوعی ایجاد کند.

– ارنست نولر:هیپنوتیزم علمی است که به وسیله آن وجدان طبیعی سوژه بر وجدان نهایی و فوق طبیعی تاثیر می گذارد این خاصیت در جمیع اشیاء عالم وجودداردلکن کیفیت آن در شیئی به حسب استعداد او وماده فرق میکند.

– لغت نامه قوانین بلاک: هیپنوتیزم علمی است که در درک ورفتار افراد به کمک دوعامل اثر میگذارد.یکی استفاده از قوانین تلقین پذیری ودیگری رسیدن به حالتی به نام خلسه هیپنوتیزمی.

– دکتر هیلگارد: هیپنوز یک نوع گسست در هوشیاری میباشدیانوعی خیالبافی معطوف به هدف است.

– دکتر کاپلان:هیپنوز حالت یا شرایطی است که شخص می تواند به تلقینات مناسب پاسخ دهد این حالت با تغییراتی درادراک حافظه و خلق فرد همراه است.

– دکتر هربرت اشپیگل: دردامنه آگاهی بشری اگر حالت آگاهی معلولی در میان یک خط قرار گرفته باشددر یک انتهای این خط حالت اغماء یا بیهوشی کامل ودر انتهای دیگرش هیپنوز یا تمرکز زیاد قرار دارد.حالت خلسه یا ترانس یک باریکه یا نواراز حالت تمرکز وتجمع وضع آگاهی وتوجه انسانی می باشد که بسیاری از محرکات غیر مرتبط محیطی را حذف می کند.

تاریخچه هیپنوتیزم:

هر چند اطلاعات چندانی درباره نحوه کشف هینوتیزم توسط انسانهای اولیه نداریم ولی شواهد ومدارک بدست آمده حاکی از کاربرد آن در زمانهای گذشته است. اثر وقایع هیپنوتیزمی برروی لوحهای سنگی مصرو نیز نوشته های قدیمی و نقاشیهای بدست آمده از دیواره غارها از زمانهای بسیار گذشته دیده می شود حتی در اولین فصل کتاب تورات نیزدر مورد خواب عمیق(هیپنوتیزم) مطالبی بیان شده است. در میان اقوام مختلف نیز این حالت خلسه و جذبه در قالب مراسم گروهی ظاهر شده وپس از هزاران سال هنوز هم به همان صورت تکرار میگردد.

تاریخ هیپنوتیزم نوین با فرانس آنتوان مسمر(1734-1815م)آغاز می شود. وی معتقد بود پدیده های هیپنوتیزمی وابسته به مغناطیس حیوانی هستند.که این جریان مغناطیسی از بدن هیپنوتیزم کننده خارج شده ووارد بدن هیپنوتیزم شونده میشود.بعدها روش وی در درمان بیماریها مسمریسم نامیده شد.

دکتر جیمز برید اولین فردی بود که لغت هیپنوتیزم به معنای خواب را برای این حالت انتخاب کرد. وی ابتدا تصور میکردکه عامل اصلی در هیپنوتیزم نگاه است ولی بعد متوجه شد که هیپنوتیزم جز تلقین شفاهی هیپنوتیزور وتلقین پذیری هیپنوتیزم شونده چیز دیگری نیست. دکتر جیمز اسدیل ودکتر الیوتسون از هیپنوتیزم جهت بیهوشی بیماران ونیز جراحیهای کوچک وبزرگ استفاده نمودند.دکتر شارکو نیز از این پدیده دردرمان بیماران هیستریکی بهره جست.

درطول تاریخ هیپنوتیزم دانشمندان بزرگی مانند فروید شارکو پاولف اریکسون وهیلگارد و… درخشیده وتحقیقات گسترده ای در این زمینه انجام دادندتا اینکه در سال 1957 انجمن هیپنوتیزم بالینی در آمریکا تشکیل شد.

امروزه از بسیاری از جنبه های هیپنوتیزم درپزشکی, روانپزشکی و دندانپزشکی استفاده می شود.پزشکی جدید معتقد است که بیشتر از 80% بیماریهاو بسیاری از ناتوانیها ناشی از استرس وبویژه انقباضات عضلانی هستند وبا ریلاکس کردن عضلات که طبعاً با آرامش روحی همراه است میتوان از بروز آنها پیشگیری نموده ویا آنها را درمان نمائیم.

کاربردهای بالینی هیپنوتیزم :

به طور کلی کاربردهای هیپنوتیزم به دوبخش بالینی وغیر بالینی تقسیم میشود.حیطه بالینی هیپنوتیزم یا هیپنوتراپی بالینی با قدمتی دیرینه درجهت تشخیص وکمک درمان وحتی درمانی به کار گرفته شده است .طب نوین پزشکی هنوز در بسیاری از موارد در شناسایی مکانیسم و نحوه درمان بیماریها ناتوان است. بهره گیری از توانائی های شخصی انسان حتی بااینکه هنوز فرایندی ناشناخته داردبسیار قابل توجه وکارآمد می باشد.

هیچگاه نباید از هیپنوتراپی انتظار معجزه داشت هر چند گاهی اوقات نیز بدون اغراق معجزه می کند.در مواردی مانند تروماها واورژانسها که پروسه های روتین پزشکی قابلیت ارزیابی وکارایی دقیق وبا سرعتی را دارا است دیگر استفاده از روشهایی مانند هیپنوتراپی نباید به کار برده شود.

آشنایی با فیزیوپاتولوژی بیماریها موارد احتیاط تداخلات دارویی وغیره در مورد بیماری مورد نظر تنها توسط کادر پزشکی مورد نظر امکان پذیر است واز دخالت افراد سودجو در این زمینه بایدجلوگیری شودامروزه کاربردها ی هیپنوتیزم در حیطه پزشکی ودندانپزشکی بسیار گسترده است وردپای آن تقریباً در تمام بخشهامانند روانپزشکی ،طب اطفال، ایمنی ، پوست ،سرطان ، اندوکرین، رادیولوژی پرستاری ،جراحی و… دیده می شود ازطرف دیگر آشنایی وتخصص درمانگر در زمان بکارگیری هیپنوتیزم بسیار لازم وضروری میباشد.که این روش در کنار دانش پزشکی نوین میتوانند به عنوان مکملهای یکدیگر در جهت سلامت و بهداشت مورد استفاده قرار گیرد.

پدیده های هیپنوتیزمی:

با مطالعه دقیق پدیده های هیپنوتیزمی می توان به ماهیت ترانس یا خلسه پی برد.

در هیپنوز تغییراتی در فیزیولوژی بدن ایجاد می شود ازجمله این تغییرات:تغییر ریتم قلب،کاهش فشار خون و کاهش مقاومت عروق محیطی و نیز کاهش متابولیسم پایه است . درجه حرارت بدن، مقاومت الکتریکی پوست، تعداد و عمق تنفس کاهش مییابد . تلقینات هیپنوتیزمی در تون عضلات و ترشحات غدد درون ریز تغییراتی ایجاد می کنند این تغییرات اساس بعضی از پدیده های جالب هیپنوتیزمی هستند که باعث جذابیت هیپنوتیزم شده است و نیز پدیده هایی که باعث اثرات درمانی می شوند .

برخی از پدیده های هیپنوتیزمی عبارتند از : حالت کاتالپسی یا جمود عضلانی ، تغییرات در حواس پنجگانه، بی حسی هیپنوتیزمی ، سومنامبولیسم، تغییرات قدرت حافظه و رجعت سنی و قدرت تلقین پذیری فوق العاده و غیره .

تئوریها و مکانیسمهای هیپنوتیزم:

هیپنو تیزم همواره به عنوا ن یک معما مطرح بوده وآن را به عنوان یکی از هفت شگفتی روانشناسی به حساب آورده اند وتا کنون دانشمندان بسیاری را به میدان مبارزه علمی برای کشف حقیقت خود طلبیده است و هر کسی بنا بر دیدگاه خود برداشتی از این پدیده و فرایند داشته است . اگرچه تا کنون زوایای علمی بسیاری از پدیده های هیپنوتیزمی کشف شده ولی هنوز هم تئوری جامع وگویایی برای توجیه تمام پدیده های هیپنوتیزمی وجود ندارد . مکانیسمها ی نوروفیزیولوژی و سایکوفیزیولوژی در عین پیچیدگی و ابهامات زیادی که در آنها وجود دارد تا کنون سر منشاء تعالی بسیاری از زمینه های علمی جدید بوده است. در اینجا اشاره ای کوتاه به تئوریهای مطرح شده در مورد هیپنوتیزم می کنیم :

Hynosis as a conditioned process leading to sleep

پاولف ضمن بیان این نظریه چنین می گویدکه در هیپنوتیزم یکpartial sleep داریم و عمیق تر کردن نواحی مهاری لوکالیزه شده روی کورتکس ایجاد درجات متفاوتی از هیپنوز می کند.

Theories based on changes in cerbral physiology

تئوریهایی چون مهار سلولهای گانگلیونی مغز مهار یکسری از فانکشنهای مغزی وتحریک گروهی دیگر شیفت CNS به سمت سیستم وازو موتورتمرکز یا تجمع محرکهای مرکزی واحاطه شدن آنها با نواحی مهاری .

Hypnosis as a state of hypnosis

Atavistic theory or Immobilization theory

deomotor activity and inhibition theory

The dissociation theory

The role playing theory

Hyper suggestibility theory

…

آنچه مسلم است این است که هیپنوتیزم بوسیله یک مکانیسم تنها قابل توصیف نیست وهر تئوری یک جنبه از آن را بیان میکند . از جمله پدیده های هیپنوتیزمی که همواره محور بسیاری از مطالعات علمی بوده است Hypnoanalgesia یا Hypnoanesthesiaمی باشد که پیشرفتهای شگفت آوری در این تو صیف این پدیده ساده و شگفت اور ودرعین حال پیچیده و شگفت انگیز رخ داده است و از آن جمله میتوان به نظریهNeodissociationهیلگارد اشاره کرد .هیپنوتیزم حتی از دیدگان نظریه کوانتوم نیز پنهان نمانده است و طرفداران این نظریه نوین تلاش می کنند تا به توجیه زوایای ناپیدای پدیده های هیپنوتیزمی از دیدگاه خود بپردازند.

خطرات و عوارض احتمالی هیپنوتراپی:

این درست است که هیپنوتیزم یکی از سالمترین و بی خطر ترین ابزارهای Alternative Medicine است اما نباید با ساده انگاری از خطرات بالقوه ای که در کاربرد نامتناسب آن وجود دارد غافل باشیم در واقع پزشک در کاربرد هیپنوز برای درمان بیماران مانند هر روش و ابزار دیگری باید کاملا از نحوه کاربرد موارد استفاده و موارد منع استفاده آن آگاه باشد .

در استفاده از هیپنوتیزم در هیچ گروه تشخیصی از مردم هیچ کنترااندیکاسیونی وجود ندارد بجز آنهایی که از Paranoid disorder یاschizophreniaParanoid رنج می برند .واین بخاطر این نیست که هیپنوتراپی واقعا خطرناک باشد وبه بیماران صدمه برساند بلکه به دلیل این است که فرد پارانوئید درک درستی از آن ندارد …

به صراحت می توان گفت وقتی هیپنوز را یک پزشک آموزش دیده با تجربه شایسته دارای شرایط لازم بکار ببرد هیچ خطری برای بیمار ندارد حتی نه برای سایکوتیکها و نه سایر اختلالات شخصیتی.

اما یک اخطار بزرگ و حیاتی این است که تنها وتنها خطر واقعی هیپنوتراپی زمانی است که آن را یک هیپنوتیزور غیر ماهر و بی صلاحیت انجام دهد .

Hypnosis is not a party game…

خود هیپنوتیزم:

خود هیپنوتیزم طریقی است برای نگرش به درون , رجعتی است به خویشتن خویش و با استفاده از خلسه هیپنوتیزمی انسان بینشی عقلانی و احساسی نسبت به خود پیدا می کند . افرادی که هیپنوتیزم درمانی را بکار می برند معتقدند که ریشه بیماریهای روانی انسان در نوعی نگرش منفی نسبت به خود محیط و آینده است و نوروز ها از طریق نوعی نگرش منفی نسبت به خود ایجاد می شود. درمان این بیماریها بوسیله خود هیپنوتیزم ودادن تلقینات سازنده و عقلانی به خود ممکن است. خود هیپنوتیزم خود تلقینی یا تلقین به نفس است . در اصل همه هیپنوتیزم ها از نوع خود هیپنوتیزم هستند و اگر فرد خودش نخواهد در حالت خلسه قرار گیرد این غیر ممکن است. در دگر هیپنوتیزمی فردی دیگر با مهارت خود سوژه را راهنمایی می کند تا در شرایط خلسه قرار گیرد و سپس تلقینات لازم را به او می دهد.در خود هیپنوتیزم خود فرد نقش این راهنما را بازی میکند و فرایند درمانی را خودش اداره می کند . در خود هیپنوتیزم اهمیت تصویر سازی به مراتب از تمرکز که در دگر هیپنوتیزمی استفاده می شود بیشتر است . در بیشتر روشهای درمانی هیپنوتراپی , خود هیپنوتیزم جزئی از برنامه درمانی است . استفاده از این روش در درمانها به منظور افزا یش اعتماد به نفس , افزایش امید به درمان , سرعت بخشیدن به بهبودی کنترل اضطراب و کسب آرامش ایجاد سازگاری با بیماری و پذیرش آن و راه بهبود آن ،افزایش کیفیت زندگی بیماران , کاهش و تسکین درد و … انجام میشود. همچنین به منظور افزایش قدرت حافظه و یادگیری، افزایش قدرت تمرکز و مهارتهای اجتماعی ونیز کسب موفقیتهای مختلف در زندگی و… به طور گسترده در بین افراد جامعه به خصوص دانش آموزان و دانشجویان قابل استفاده است .

تصورات غلط در مورد هیپنوتیزم:

تصورات غلطی که در هیپنوتیزم در جامعه وجود دارد سد مهمی را در راه پیشرفت علمی آن در جامعه به وجود آورده است .از جمله این تصور که هیپنوتیزم نوعی خواب است. در حالی که تحقیقات مختلف نورولوژیک نشان می دهد که امواج مغز در هیپنوتیزم با خواب متفاوت است علاوه بر آن ازنظر سایکولوژیک هم خصوصیات فرد هیپنوتیزم شده با فردی که به خواب رفته است متفاوت است . تصورات غلط دیگر مانند اعتقاد به اینکه در حالت هیپنوتیزم فردکنترل رفتاری خود را از دست می دهد و تحت تسلط هیپنوتیزور قرار می گیرد یا افرا د کند ذهن هیپنوتیزم می شوند یا اینکه فرد هیپنوتیزم شده ممکن است بیدار نشود یا اینکه افراد ساده لوح زودتر هیپنوتیزم می شوند و صدها تصور غلط دیگر . در حالی که حقایق علمی نشان می دهد افرادفقط در صورت تمایل می توانند هیپنوتیزم شوند و در حین هیپنوتیزم در صورتی که تلقینات ارئه شده با اعتقادات آنها مخالف باشد به راحتی در مقابل آن ایستادگی می کنند و در هر مرحله از هیپنوز در صورت تمایل می توانند ازحالت خلسه خارج شوند . همچنین مشخص شده که برعکس تصور حاکم , افراد با هوش هیپنوتیزم پذیری بالاتری نسبت به بقیه افراد جامعه دارند .

خلاصه آنکه مدارک علمی فراوانی وجود دارد که بسیاری از این تصورات غلط را به صورت علمی رد می کند .

آیا همه افراد قابل هیپنوتیزم شدن هستند ؟

تحقیقات و مشاهده علمی جدید در زمینه هیپنولوژی اطلاعات خیلی بیشتری در دسترس ماقرار داده است .

با توجه به متدهای جدید متنوعی که در دسترس قرار گرفته اند , تصور می شود در اکثریت عظیمی از افراد بشر قابلیت هیپنوتیزم شدن وجود داشته باشد .

در هیپنوتیزم از روشهای بدون کلامی می توان استفاده کرد و به این ترتیب حتی افراد کر و لال هم هیپنوتیزم شده اند .این مسئله این اهمیت را دارد که برای مقاصد درمانی لزوماًنیازی به خلسه های عمیق هیپنوتیزمی نیست و با درجاتی از آرمیدگی که برای تمام افراد به سادگی قابل دسترسی است, امکان درک و قبول تلقینهای درمانی در رفتار و اعمال آنها امکان پذیر است.

برای انجام یک جلسه هیپنوتراپی چه امکانات و زمانی صرف می شود ؟

هیپنوتراپی در بسیاری از بیماریهای مزمن هزینه های درمانی را کاهش می دهد زیرا هیپنوتیزم باعث کاهش طول دوره درمان می گردد.

مدت جلسات هیپنوتیزمی به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله نوع بیماری ,خصوصیات هیپنوتیزمی بیمار ,روشهای مورد استفاده توسط درمانگر وغیره .

اما استفادهاز هیپنوتیزم در درمان ممکن است بین چند ثانیه تا حدود یک ساعت وقت بگیرد .حتماً لازم نیست فرد به طور کلاسیک مراحل ایجاد خلسه را طی کند. در بعضی از موارد بیمار بدون اینکه خودش متوجه شود یا تغییری در وضعیت او ایجاد گردداز پدیده های هیپنوتیزمی استفاده می شود.

روشهای ساده ای وجود دارد که همه افراد می توانندبه طور روزمره از آنها در افزایش عملکردهای خود ودرمان بیماریها استفاده کنند . برای مثال :

قبل از به خواب رفتن در رختخواب طاق باز دراز بکشید , تمام بدنتان را کاملاً رها کنید دستها و پاها از همدیگر جدا باشند , به آرامی ده نفس عمیق بکشید و در حین این عمل کم کم خود را در فضای آرامش بخش مثل کنار دریا یا جای سرسبزیامحل دلخواه تصورکنید. در صورتی که این مراحل را به خوبی انجام داده باشید به آرامش عمیق می رسید , در این شرایط تلقینات مناسب را می توانید به خود بدهید.

منابع برای مطالعه بیشتر:

Froom,e.,&Nash,m.r.Eds.(1992).Contemporary hypnosis research.New York:GuilifordPress.
Undolf,R.(1987).Handbook of hypnosis for rofessionals.New York:Van Nostrand Reinold.

 Sheeha,P.W.,&Perry,C.W.(1976).Methodologies of Hypnosis.Hillside,NJ:Erlbanum.

 Brown,D.P.,&from,E.(1986).Hypnotherapy and hypnoanalysis.Hillsadle,NJ:Elbanum.

 Crasilneck,H.B.,&Hall,J.A.(1985).Clinical hpnosis:Principle and applications.New York:Gurne&saturattion.

 Haley,J.A.Advanced techniques of hypnosis and hypnotherapy. NewYork:Gurne & Saturation, 1996.

 AndreM.Weitzenhoffer.The practice of hypnosis ,2000.John Wiley &Sons,Inc.

 Mikhael Heap,kottiyattil K. Medical and dental hypnosis.4th ed. Edinburgh;New York. Churchill Livingstone,2002.

 Thom dowel,Northvale,NJ.Cognitive hypnotherapy.Jason Aronason,2000.

 Ranjit Kumar.Research methodollogy,a step by step guid for beginners.London stage.