روانشناسی صنعتی سازمانی چرا؟

عنوان روانشناسي صنعتی سازمانی، با حفظ تفاوت‌های مفهومي موجود، در انگلستان روانشناسي حرفه‌اي،‌ بيشتر كشورهاي اروپايي روانشناسي كار و سازماني، كانادا و استراليا روانشناسی صنعتی سازمانی و آفريقاي جنوبي روانشناسي صنعتي اتلاق می گردد و تحت اين عنوان‌ها روانشناسان به كار و فعاليت مي‌پردازند.

در جامعۀ آمريكا به عنوان مهد روانشناسي دنيا، تقريباً چهاردرصد از كل روانشناسان در زمينۀ صنعتی سازمانی فعاليت دارند، این در حالي است كه در كشور ما تعداد روانشناسان صنعتی سازمانی، داراي مدرك تحصيلات دانشگاهي فوق‌ليسانس و بالاتر در اين رشته به صورت خالص، از شمار انگشتان دو دست نيز كمتر است.

تقريباً نصف كل روانشناسان در جامعه آمريكا در حيطۀ تخصصي روانشناسي باليني و روانشناسي مشاوره كار مي‌كنند و همين عامل مي‌تواند به طور كلي منجر به شكل‌گيری نوعي قالب فكري نسبت به فعاليت روانشناسان گردد. به نحوی كه در جامعه خودمان به وضوح شاهد اين پديده‌ايم. تعريفي كه جامعۀ ما از روانشناسان و روانشناسي ارائه مي‌نمايد حاكي از خلاصه شدن روانشناسي در سر و كار داشتن با بيماران رواني است.

ساليان پيش بلوم و نيلور (1968) روانشناسي صنعتی سازمانی را این چنين تعريف كردند:

« كاربرد يا گسترش حقايق و اصول روانشناختي به مشكلات انسان‌هايی كه در زمينۀ صنعت و تجارت كار مي‌كنند.»

به طور کلی روانشناسان صنعتی سازمانی رفتار را در موقعيت‌هاي كاري مورد مطالعه و بررسي قرار مي‌دهند. روانشناسي صنعتی سازمانی داراي دو جهت است: علم و عمل.

جهت اول: روانشناسي صنعتی سازمانی داراي حق قانوني تفحص علمي است، و علاقه‌مند به رشد و توسعۀ دانش در موضوع انسان در محيط كار.

جهت ديگر: روانشناسي صنعتی سازمانی ـ جهت حرفه‌اي ـ مربوط به كاربرد دانش براي حل مشكلات واقعي دنياي كار است. يافته‌هاي پژوهشی روانشناسي صنعتی سازمانی را در زمينه‌هاي استخدام بهتر كاركنان، كاهش غيبت، بهبود ارتباطات، افزايش خشنودي شغلي و حل مشكلات بي‌شمار ديگر دنياي كار، مي‌توان به كار گرفت.

روانشناسي صنعتی سازمانی چيزي بيش از يك وسيله است كه در اختيار رهبران تجارت و صنايع قرار گيرد، تا فقط بتواند كارآيي واحد ايشان را افزايش دهد.

متد علم روانشناسي عيني است، چون بر مشاهده متمركز است. روانشناسان رفتار انسان را مشاهده مي‌كنند ـ حركت‌ها، سخنان و كارهاي خلاق. اين رفتارها تنها جنبه‌هاي موجود انسان است كه مي‌توان آنها را به صورت عيني مشاهده كرد (مثل ديدن و شنيدن) و اندازه‌گيري و ثبت نمود. چيزهاي ديگري نيز هستند كه به طور مستقيم قابل مشاهده نيستند و همچون جنبه‌هاي ناآشكار انسان مثل انگيزه‌ها، عواطف، ادراك، تفكرات و احساسات… ولي به طريقي رفتار انسان را تحت تأثير قرار مي‌دهند. مثلاً، انگيزه‌ كه به عنوان يك سايق دروني مشاهدۀ آن غيرممكن است ولي بر عملكرد تأثير مستقيم دارد و قابل مشاهده و اندازه‌گيري است. بنابراين آثار انگيزه قابل مشاهده است. يك فرد عصباني رفتارهاي بسياري همچون صورت برافروخته، تنفس تند و مشت‌هاي گره كرده را نشان مي‌دهد. فردي كه نيازي بسيار به پيشرفت دارد رفتاري متفاوت‌تر از فردي كه نيازي اندك به پيشرفت دارد، از خود بروز مي‌دهد، چه در شغل، چه در يك ميهماني و يا در يك آزمون روانشناختي.

هوش را به طور مستقيم نمي‌توانيم مشاهده كنيم، اما رفتارهاي بسياري را كه نشانه‌هايي از سطح هوشي متفاوت‌اند مي‌توانيم مشاهده كنيم.

روانشناسان صنعتي سازماني رفتار كاركنان را در مشاغلشان تحت شرايط كنترل دقيق و نظام‌مند مشاهده مي‌كنند. آنان پاسخ رفتاري، چون تعداد قطعات توليد شده در يك ساعت، تعداد كلمات تايپ شده در يك دقيقه و يا كيفيت تصميم‌گيري‌هاي مديريتي و… را ثبت مي‌كنند. آنان شرايطي را كه تحت آن يك شغل انجام مي‌گيرد، را تغيير مي‌دهند و سپس هرگونه تفاوت نتيجه در كاركردها را اندازه‌گيري مي‌كنند.

روانشناسان صنعتي و سازماني در چهار زمينة اصلي مي‌كوشند. در دانشگاه‌ها روانشناسان صنعتي و سازماني بيشتر عالم هستند در زمينه‌هاي مشاوره بيشتر به كار گيرنده علم بوده‌اند و در دولت و تجارت و صنايع، تركيبي از هر دو مي‌باشند.

روانشناسي صنعتي سازماني براي شما چه مفهومي دارد

حرفۀ شما و هر فرد ديگري يك احساس هويت و جايگاه (منزلت) براي شما و ديگران فراهم می ‌كند كه در حقيقت بیانگرآن است كه شما « كی» هستيد. شغل شما شايد شرايطی را برايتان فراهم كند كه مهارت جديدی را ياد بگيريد و درگير چالشی تازه شويد. همچنين آن شغل موجبات پاداش اجتماعی را دربرآوردن نياز شما به تعلق داشتن به گروهی خاص فراهم می ‌نمايد و اين آسودگی خاطر در شما ايجاد می ‌كند كه فردی مورد قبول و با ارزش برای همان گروه هستيد. يك شغل می ‌تواند فرصت‌های دوست‌يابی را برای شما فراهم آورد و شرايطی را مهيا نمايد كه بتوانيد با افرادی كه به آنها علاقه‌منديد، ملاقات نماييد. از سوی ديگر كار می ‌تواند براي سلامتی شما خطرناك باشد. علاوه بر خطرات بدنی موجود در اغلب محيط‌های كاری، شرايط نامساعد كار می ‌تواند اضطراب و محروميت را پديد آورد. اگر شما در كار خود خسته شديد تمام برنامه‌هايتان برای پيشرفت بی ‌نتيجه خواهد ماند و يا از مافوق خود خشمگين خواهيد شد و در پايان کار روزانه اين نارضايتی را به خانه خواهيد برد و بستگان و خانواده و دوستان خود را متأثر خواهيد كرد.

استرس‌های كاري به عدم سلامت رواني و جسماني منجر مي‌گردند. يك مطالعۀ تحقيقي طولي نشان داد كه خشنودي شغلي يك پيش‌بين مهم برای طول عمر می ‌باشد. كاركناني كه از شغل خود خشنوداند عمر طولانی ‌تر از آنهايي دارند كه از شغل‌شان ناخشنودند.

يكي از مهمترين تصميم‌هايي كه انسان در طول زندگي خود مي‌گيرد انتخاب يك شغل به نحوي است كه با علايق، مهارت‌ها و خلق و خوي او هماهنگ باشد. به همين دليل مطالعه و آشنايي با رشتۀ روانشناسي صنعتی سازمانی شايد بيشترين رابطه شخصي را با زندگي حرفه‌ای شما در آينده داشته باشد. يافته‌ها و كنش‌هاي روانشناسان صنعتی سازمانی در سازمان‌ها از توانايي‌هاي شما لزوماً حمايت مي‌كند و وضعيت شما را در سازمان مشخص خواهد كرد، از جمله شيوۀ انجام وظايف شغلي شما، منزلت و ميزان حقوق، سطح مسئوليت و آن رضايت شخصي را كه مي‌خواهيد به آن برسيد، تعيين خواهد نمود.

روانشناسي صنعتي سازماني و شغل شما

برخورد رسمي شما با روانشناسان صنعتي سازماني، هنگام پركردن فرم تقاضاي استخدامي، مصاحبه، انجام تست‌های روانشناختي و ساير ابزارهاي گزينش است كه از اين ابزارها در جهت تطبيق شغل مورد نظر با فرد متقاضي و فرد با شغل مورد نظر بهره مي‌گيرند و به عبارتي مي‌خواهند مشخص كنند كه آيا شخص متقاضي براي شغل مورد نظر مناسب است يا خير و همين‌طور آن شغل براي آن شخص.

بعد از فرايند انطباق، پيشرفت شما در سازمان وابسته به عملكردتان در انجام كار و برنامه‌هاي آموزشي خواهد بود كه اين ارزيابي توسط معيارهاي تهيه شده توسط روانشناسان صنعتي سازماني انجام خواهد گرفت و در زمان ارتقا، آزمون‌های خاص ديگري در رابطه با تعيين اين‌كه آيا شما براي ارتقا مناسب هستيد يا خير؟ انجام خواهد گرفت. اغلب تصميم‌هاي واحد درباره ارتقاي به سطح متوسط يا بالا و دادن پاداش به توصيه‌های روانشناس صنعتی سازمانی، سازمان نياز دارد. مديران شركت‌ها و سازمان‌ها در هنگام احراز اين پست و بعد از عهده‌دار شدن آن بايد نسبت به عوامل انگيزشي و عاطفي گوناگون افرادي كه براي آن‌ها كار مي‌كنند، آگاه و حساس باشند. مديران در جهت هدايت زيردستان، برانگيختن و دلگرم نگه داشتن آنان به آگاهي از تحقيقات روانشناسي صنعتی سازمانی دربارۀ اين عوامل نياز دارند.

اگر شما زيردست مستقيم نداريد و به عنوان مهندس، حسابدار و يا تكنسين در ميان ديگر كاركنان كار مي‌كنيد، بايد مهارت‌های روابط انساني را به خوبي كسب نماييد. دانستن اين‌كه چگونه با ديگران كنار بياييد مي‌تواند معاني متفاوتي ميان شكست و پيروزي داشته باشد. شما طالب موفقيت و رشد سازماني كه در آن كار مي‌كنيد، هستيد. سازمان بايد محصولات خود را با بالاترين اثربخشي و كيفيت توليد نمايد. ماشين‌آلات، تجهيزات و شرايط كاري بايد جوّ كاري موّلد را ايجاد نمايد.

روانشناسان صنعتی سازمانی در جهت كمك به طراحي محيط كارخانه در راستاي به حداكثر رساندن كارايي و توليد اقدامات مؤثري مي‌كنند. فرآورده‌های كارخانه بايد به نحوي بسته‌بندی و تبليغ و بازاريابي گردد كه مردم براي خريدن آنها جلب شوند. روانشناسان صنعتي و سازماني در تمام اين فعاليت‌ها نقش مؤثري را ايفا مي‌كنند.

روانشناسان صنعتی سازمانی، در تمام سطوح زندگي سازماني، براي كاركنان وكارفرمايان خدمات اساسي ارائه مي‌كنند. روانشناسي كه در دنياي كار كاربرد دارد براي دو موضوع ارائه خدمت مي‌كند. « براي شما و براي سازمان شما» يكي نمي‌تواند بدون آن‌كه ديگري منتفع گردد سود ببرد.

روانشناسي صنعتي سازماني و زندگي روزانه شما

روانشناسي صنعتی سازمانی در زندگي شخصي شما كاربرد بيشتري دارد تا در زندگي شغلي شما. اين علم نگرش‌ها و رفتارهاي شما را در ساير نقش‌ها تحت تأثير قرار مي‌دهد. براي مثال، به عنوان مصرف كننده، رأي دهنده و راننده. چه نيرو و عاملي در استفاده از يك نوع خمير دندان خاص و نوع ماكاروني كه مرتباً آن را مصرف مي‌كنيد، انتخاب شما را تحت تأثير قرار مي‌دهد؟

آگهي‌هاي تجاري به ما مي‌گويند كه پوشيدن فلان لباس، استفاده از نوع اودكلن خاص و سوار شدن در فلان خودرو، مقبوليت عام ما را بيشتر مي‌كند و سبب افزايش موفقيت ما خواهد گرديد. اغلب كساني كه اين نيازها را تشخيص مي‌دهند و ايجاد مي‌نمايند و در جهت برآوردن آنها شعار مي‌دهند، روانشناس‌اند. تكنيك‌هاي روانشناسي براي ترويج و تبليغ كانديداهاي سياسي مورد استفاده قرار مي‌گيرند. كسب آراي عمومي نيازمند كسب آگاهي رهبران سياسي است از اين‌كه مردم در مورد نكات مختلف چه احساسي دارند.

روانشناسان در طراحي و طرح‌ جلوه‌ها و تابلوها به مهندسان مثل وسايل نشانگري كه در جلو خودرو تعبيه شده است، كمك مي‌كنند. براي اطمينان از اين‌كه استفاده از تابلوها آسان و نمايش‌هاي بصري مطلع‌كننده و براي تفسير آسان باشند. شكل و رنگ‌هاي علائم بزرگراه‌ها نتيجه تحقيقات روانشناسان صنعتي سازماني است. روانشناسان اتاقك خلبان در هواپيما، وسايل خودكار تلفن‌ها، اجاق‌هاي ميكروويو، و نمايشگر (مونيتور) و كي‌بورد و نوت بوک را به نحوي براي ساخت طراحي مي‌كنند كه استفاده‌كنندگان از اين وسايل آن‌ها را هم دوست داشته باشند و هم براي آنان كارآيي داشته باشد.

مفهوم روانشناسي صنعتي سازماني براي كارفرمايان

مشكلي به نام غيبت كاركنان در نظر بگيريد. تكنيك‌هاي مورد استفاده روانشناسان صنعتي سازماني براي كاهش غيبت مي‌تواند صرفه‌جويي بسيار قابل توجهي را به دنبال داشته باشد.

يك مشكل بسيار مهم و قابل توجه از مشكلات سازمان‌ها ترك كار است. با ترك كار يك كارمند و يا كارگر، شركت سرمايه‌گذاري‌هاي مصروف روي آن فرد را كه براي انتخاب و آموزش او هزينه كرده از دست مي‌دهد و سپس از نو بايد فرد جايگزين او را گزينش و آموزش دهد و براي فرد تازه استخدام دوباره سرمايه‌گذاري نمايد.

مطالعات انجام گرفته توسط روانشناسان صنعتي سازماني و به كارگيري راه‌هاي پيشنهادي آنان مي‌تواند به ميزان قابل توجهي سبب كاهش ترك كار گردد.

يكي ديگر از علايق اصلي روانشناسان صنعتي سازماني خشنودي شغلي است. بهبود نگرش نيروي كار از شغل و كارفرما مي‌تواند شكايات و ديگر مناقشه‌هاي كاركنان را كاهش دهد و سبب كاهش غيبت، ديرآمدگي، ترك كار، كم‌كاری، توليد بنجل (بدون كيفيت) و حوادث گردد. روش‌های مناسب گزينش كاركنان كه توسط روانشناسان صنعتي سازماني طراحي شده به حصول اين اطمينان كه متقاضيان شايسته استخدام گردند، ياري مي‌رساند.

به طور كلي استفاده از آزمون‌ها در برنامه‌هاي گزينش، ورود تعداد افراد استخدام شده فاقد صلاحيت را به ميزان 61 درصد كاهش داده است.