رشد و تفاوتهای فردی

به نظر روانشناسان، رشد از مجموعه تغییر و تحولاتی در ابعاد مختلف جسمانی، روانی، اخلاقی، عاطفی و اجتماعی است که از لحظه تشکیل نطفه تا پایان مرگ در انسان رخ می دهد .
از آنجا که اکثر تغییر و تحولات فرد در دوران کودکی و نوجوانی صورت می گیرد، لذا روانشناسان رشد نیز در مطالعه رشد ، به این دو دوره توجه بیشتری دارند .

دلایل مطالعه رشد

روانشناسان رشد به منظور مطالعه این مقوله و انجام تحقیقات، از افراد طبیعی و بیشتر از کودکان استفاده می کنند .
در مطالعه رشد، یکسری دلایل علمی و غیر علمی وجود دارد. دلایل علمی مطالعه کودکان عبارتند از :

-افزایش دانش و آگاهی انسان از فرآیند رشد .
-مطالعه کودکان راحت تر از مطالعه بزرگسالان است. برای مثال ، برای مطالعه دروغگویی، به دلیل مخفی نگه داشتن رفتار بزرگسالان ، بیشتر از کودکان استفاده می شود .
-مطالعه کودکان ، اطلاعات بسیاری را در مورد بزرگسالان در اختیار ما می گذارد .

دلایل علمی مطالعه رشد :

با استفاده از یافته های روانشناسی رشد، می توان در تربیت فرزندان نیز از شیوه های تربیتی مختلف بهره جست .

با مطالعه رشد، می توان خدمات روانشناختی را به افراد ارائه داد ، برای مثال، کسی جهت مشاوره نزد ما می آید و او را راهنمایی می کنیم ؛ هدف اصلی ما این است که در صورت انحراف رشد از مسیر یا الگوی اصلی، خیلی سریع تشخیص داده و اقدامات لازم را انجام بدهیم.

اصول رشد :

رشد اصولی دارد که آن را تحت تأثیر قرار می دهند. این اصول عبارتند از :

1-رشد یک جریان پیوسته ، مداوم و مرحله ای است. رشد هیچگاه متوقف نمی شود ، بلکه از لحظه تشکیل نطفه تا مرگ در انسان ادامه دارد و به مراحل مختلفی تقسیم می شود .

2-رشد ، الگوی خاصی دارد و مراحل آن قابل پیش بینی هستند. رشد از دو قانون تبعیت می کند که عبارتند از :

الف ) قانون ” سری – پایی ” : هر تغییری از ناحیه سر شروع شده و سپس به نواحی پایین گسترش می یابد .

ب ) قانون ” مرکزی – پیرامونی ” : هر گونه تغییر و تحولی ابتدا از ناحیه مرکز بدن شروع شده و سپس به نواحی دیگر انتنقال می یابد .

در رشد حالات کلی و جزئی نیز مشاهده می شود ؛ برای مثال در اوایل رشد ، سر ۱/۳ بدن را تشکیل می دهد ، با افزایش رشد ، اندامها به اشکال مختلفی رشد می کنند ، در نتیجه از رشد سر کاسته شده و به رشد سایر اعضاء افزوده می شود

3-در رشد ، تفاوتهای فردی وجود دارد .

4-در رشد ، دوره های حساسی مشاهده می شود .

5-رشد انسان در ابعاد مختلفی صورت می گیرد .

رشد و تفاوتهای فردی (2)

در بخش گذشته، برخی از اصول رشد اشاره کردیم ؛ لذا در این مبحث، ادامه آنها را بیان می کنیم.

اصول رشد کودکان عبارتند از :

1- وجود تفاوتهای فردی بین کودکان : با وجود اینکه رشد کودکان در ابعاد مختلفی صورت می گیرد ، اما همه آنها به یک طریق رشد نمی کنند .

روانشناسان در این خصوص معتقدند که مسیر رشد و تحول کودکان یکسان است ، اما میزان رشد اشخاص با یکدیگر متفاوت می باشد . روانشناسان ، رشد را به جاده ای تشبیه نموده اند که همه باید مسیر آنرا طی نمایند ، اما هر کس با سرعت و آهنگ خاص خود این جاره را طی می کند . جاده رشد ، همان الگوی واحد و قابل پیش بینی رشد است ، اما طی کردن جاده بر اساس سرعتهای متفاوت ، بیانگر اصل وجود تفاوتهای فردی بین کودکان است .

2-رشد در تمامی ابعاد صورت می گیرد : روانشناسان بر این باور هستن که کودکان از نظر جسمانی ، روانی ، اجتماعی ، عاطفی ، تکلمی و … رشد می کنند. رشد روانی در بر گیرنده ابعاد شناختی ، عاطفی ، اجتماعی و اخلاقی نیز می باشد ؛ بنابراین ، تنها به دلیل سهولت در امر مطالعه ، ما آنها را به طور مستقل بررسی می کنیم ، ولی در عمل ، همه بر یکدیگر تأثیر متقابل می گذارند ؛ برای مثال رشد جسمانی کودک بر سایر ابعاد رشد او تأثیر می گذارد و رشد سایر ابعاد هم در رشد جسمانی کودک موثر می باشد .

3-وجود دوره های حساس در رشد : اول اینکه سرعت رشد در تمامی سنین یکسان نیست. دوم اینکه مراحل رشد به دو دوره متعادل و نامتعادل تقسیم می شود .به عبارت دیگر ، در طول رشد ، دوره هایی وجود دارد که رفتار کودک دچار بی تعادلی می شود ، ولی این بی تعادلی ، دال بر ناهنجاری و اختلال رفتاری غیر عادی کودک نیست و خود بخود برطرف می گردد ، مثل لکنت زبان در حدود سه سالگی که ” لکنت طبیعی ” نامیده می شود .

بنابراین ، دوره هایی که رفتار کودکان به صورت آرام یا ناآرام دیده می شود ، به دو دوره متعادل و نامتعادل تقسیم می شوند .

4-در طول دوران رشد ، فرایند رشد در برخی از دوره ها بسیار سریع است : رشد سریع در طول دوران زندگی ، در دو مرحله صورت می گیرد :

الف) رشد ناگهانی کودک در نه ماهه درون رحمی و شش ماه پس از تولد که از آن به عنوان ” جهش نیمه راه رشد ” یاد شده است .

ب) رشد کودک در شش ماه تا یکسال پیش از بلوغ و یک تا دو سال پس از بلوغ ، ” جهش دوران بلوغ ” نامیده می شود .
مراحل رشد
رشد را به دو دوره قبل از تولد ( دوره درون رحمی که نه ماه است ) و پس از تولد تقسیم می کنند . دوره رشد پس از تولد نیز به مراحلی تقسیم می شود که عبارتند از :

1-دوره نوزادی یا شیرخوارگی : از تولد تا دو سالگی .

2-دوره پیش دبستانی یا کودکی اولیه : از دو تا هفت سالگی .

3-دوره دبستانی یا کودکی دوم : از هفت تا 11 سالگی .

4-دوره بلوغ و نوجوانی : از 11 – 13 سالگی تا 20 سالگی . علت ارائه حدود سنی برای شروع دوره بلوغ ، تفاوت دخترها و پسرها در رسیدن به سن بلوغ می باشد. شایان ذکر است که دختران زودتر از پسران به سن بلوغ می رسند .

1-دوره جوانی : از 20 سالگی تا 45-40 سالگی

2-دوره میانسالی : از 45 سالگی تا 65 سالگی

3-دوره پیری یا سالمندی : از 65 سالگی به بالا

هر یک از مراحل زندگی، با توجه به تواناییها و نیازهای افراد، دارای صفات و ویژگیهای خاصی می باشد.

جنسیت و تفاوتهای فردی (1)

موضوع این بخش، جنسیت و تفاوتهای فردی است ما در این مبحث مطالبی را پیرامون عوامل موثر در تفاوتهای دو جنس ، وضعیت زیست شناختی جنین های پسر و دختر و نقش کرموزومها در ایجاد تفاوتهای جنسی ارائه می دهیم. به راستی، چه عاملی موجب تفاوتهای که بین زن و مرد در ابعاد مختلف می شود ؟

محیط و وراثت، دو عامل موثر در ایجاد تفاوتهای موجود بین زنان و مردان می باشند ؛ بنابراین، یکی از عوامل موثر در ایجاد تفاوتها ، وراثت است و وضعیت کرموزومی یا زیست شناختی زنان و مردان مربوط به این عامل می باشد .

هر سلول انسانی از ۲۳ جفت کرموزوم یا ۴۶ عدد تشکیل شده که ۲۲ جفت آن، غیر جنسی و یکسان می باشد . جفت بیست و سوم که کرموزوم جنسی نامیده می شود، جنسیت جنین را مشخص می کند و بیضی شکل است .

زن و مرد در تمام کرموزومها با هم متفاوتند . بخصوص در کرموزوم های جنسی که در زنان به صورت XX و در مردان به صورت XY می باشد ؛ یعنی کرموزومهای جنسی زنان از یک نوع و مردان از دو نوع است. به دلیل متفاوت بودن کرموزوم جنسی مردان و نقش مهم کرموزومهای جنسی در تعیین جنسیت جنین، دخالت مردان در تعیین جنسیت نطفه بسیار تعیین کننده می باشد.

کرموزومهای جنسی زنان و مردان در ایجاد تفاوتهای آنان موثرند. به عبارت دیگر، هر کدام از کرموزومها واجد ویژگیهایی هستند که موجب تفاوت زن و مرد می گردد. این ویژگیها اصطلاحاً ” خصوصیات وابسته به جنس ” نامیده می شود. جنس مذکر معمولاً به لحاظ داشتن کرموزوم Y آسیب پذیرتر از زنان می باشد، زیرا در صورت اختلال در کرموزوم X دختران صورت بگیرد، کرموزوم X دیگری آن را می پوشاند، اما در صورت بروز اختلال در کرموزوم x پسران، کرموزوم y قادر به پوشاندن آن نیست؛ به همین دلیل، بیماری های از قبیل کوررنگی و هموفیلی در پسران بیشتر است. در برابر هر 106 کودک پسر ، 100 مد کودک دختر متولد می شود، اما در مراحل بعدی، به دلیل مرگ و میر بیشتر در پسران ، تعداد دختر و پسران مساوی است ؛ حتی پسران کمتر هم هستند .

از آنجا که کرموزوم y بسیار آسیب پذیرتر از کرموزوم x است، تعداد سقط جنین های پسر، مرده زایی ، مرگ و میر نوزادان پسر بسیار بیشتر از نوزادان دختر است.

برای مثال سندرم” ترنر ” مختص زنان بوده و نمایش کرموزومی آنها به صورت 44xo می باشد، یعنی یک x ندارند و 45 کرموزومی می باشند. این دسته از زنان با افراد طبیعی متفاوت هستند، زیرا معمولاً باردار نمی شوند ، صفات ثانویه جنسی و گردن پرده ای شکل دارند و قد کوتاه هستند. در مقابل، سندرمی به نام سندرم ” کلاین فلتر ” داریم که بیشتر در مردان دیده می شود، در اینجا نیز مشکل ناشی از کرموزوم x است، هنگامی که مردان یک کرموزوم x اضافه دارند، نمایش کرموزومی آنها به صورت 44xxy است و آنها ۴۷ کرموزوم دارند

سندرم ترپیل x یا مافوق زن بودن نیز مربوط به کرموزومهای x است. در این گروه از زنان، به جای دو کرموزوم x سه کورموزوم x وجود دارد و خصوصیات زنانه آنها بیشتر از حد معمول است. نمایش کرموزوم آنها به صورت 45xxx است ، یعنی 47 کرموزوم دارند.

اختلال دیگری نیز وجود دارد که در آن ، مردان به جای یک کرموزوم y ، دو کرموزوم y دارند. در نتیجه، این موارد به صورت ” اَبر مرد ” مطرح می شوند . صفاتی مانند پرخاشگری، خیانت، قتل و آتش سوزی در این مردان که دارای قد بسیار بلندی هم می باشند، به مراتب بیشتر از مردان معمولی است.

جنسیت و تفاوتهای فردی (2)

در بحث گذشته مطالبی پیرامون جنسیت و تفاوتهای فردی ارائه شد و سه موضوع اساسی را بیان کردیم . در این مبحث ، ادامه درس قبل ، یعنی رشد متفاوت زن و مرد را در مراحل مختلف بررسی نموده و تفاوتهای هوشی آن دو را به طور جداگانه توضیح می دهیم .

نتایج پژوهشهای مختلف نشان داده که از لحظه تشکیل نطفه تا پایان مرگ ، رشد و تحول در زن و مرد متفاوت است . در دوره درون رحمی ، جنین پسر خیلی سریع تر از جنین دختر رشد می کند . قد و وزن جنینهای پسر نیز از جنینهای دختر بیشتر است ، اما میزان چربی بدن دختران از همان دوره جنینی بیشتر از پسران است .

پس از تولد نیز تفاوتهایی بین دو جنس مشاهده می شود . برای مثال ، از تولد تا ٢ سالگی ، از نظر قد ، وزن و دور سر ، تفاوتهایی میان دختر و پسر وجود دارد . تشکیل دندان در دخترها زودتر از پسرها صورت می گیرد . رشد حرکتی دو جنس نیز متفاوت است . دختر بچه ها زودتر از پسر بچه ها می نشینند ، می خزند و راه می روند . رشد تکلمی دخترها سریع تر از پسرهاست و زودتر سخن می گویند .

تفاوت های پسران و دختران در سنین بالاتر بیشتر می شود . برای مثال ، میانگین قد دختران از شش سالگی تا دوره بلوغ ، معمولاً کمتر از پسران است ، اما در سن بلوغ ، دختران جلوتر از پسران هستند و پس از بلوغ ، مجدداً پسران از این نظر بر دختران برتری دارند .

از نظر وزن نیز در دوران مختلف تفاوتهایی بین دو جنس وجود دارد . از سنین پایین تا دوره بلوغ، پسران برتری دارند ، اما در سنین بلوغ ، به دلیل زودرسی بلوغ در دختران ، وزن آنها بیشتر می شود و پس از بلوغ دوباره پسران برتری دارند .

دختران از نظر ویژگیهایی مثل توجه به بازیها و میزان همکاری ، در تمام مراحل بالاتر از پسران هستند . نوع بازیهای دو جنس نیز متفاوت است . دختر بچه ها تمایل به بازی با دختر بچه های کوچکتر از خود را دارند ، اما پسر بچه ها تمایل به بازی با اسباب بازی دارند ؛ حتی نحوه شروع بازی نیز در آنها متفاوت است . دختر بچه ها معمولاً بازی را با محبت و دوستی و پسر بچه ها با پرخاشگری شروع می کنند .

در سنین بالا نیز بین دو جنس تفاوتهایی دیده می شود . حتی میزان مرگ و میر نیز بین دو جنس متفاوت است . میزان مرگ و میر در بین مردان از زنان بیشتر است ، زیرا جنس نر آسیب پذیرتر از جنس ماده می باشد . به همین دلیل ، تعداد بیوه زنان بیشتر از تعداد بیوه مردان است .

همانطور که در مباحث پیش گفته شد ، هوش به دو نوع کلامی و غیر کلامی یا عملی تقسیم بندی می شود . زنان در هوش کلامی و مردان در هوش عملی برتری دارند . در توزیع پراکندگی نیز تفاوتهایی بین آنها وجود دارد ؛ یعنی نمرات دخترها بیشتر حول و حوش میانگین متمرکز می شود ، اما امتیازات و نمرات پسرها پراکندگی بسیار زیادی را نشان می دهد . به عبارت دیگر ، بیشتر دختران در حد وسط قرار دارند ، اما به طور معمول ، بدترین و بهترین نمرات متعلق به پسرهاست . میزان عقب ماندگان ذهنی و افراد باهوش هم در میان پسران و مردان به مراتب بیشتر از دختران و زنان است .

جنسیت و تفاوتهای فردی (3)

در اینجا آخرین قسمت بحث جنسیت و تفاوتهای فردی را در مورد تفاوت حواس – علائق و پرخاشگری دو جنس ادامه می دهیم .

تفاوت حواس دو جنس

به طور کلی ، زنان و مردان از نظر حواس پنجگانه با یکدیگر تفاوتهایی دارند. حس شنوایی زنان در همه دوران زندگی بهتر از مردان است و شاید به همین دلیل، زنان بیشتر از مردان صحبت می کنند ، یعنی زنان به محرکهای شنوایی بهتر و بیشتر از زنان واکنش نشان می دهند.

تفاوت علائق و رغبتهای دو جنس

نوع دوستی، توجه به دیگران، صمیمیت و اعتماد از خصوصیات دخترهاست. علائق زیبایی شناسی، دینی و احتماعی دخترها بیشتر از پسرهاست. پسران بیشتر به جنبه های سیاسی و تئوری علاقه دارند، اما دختران بیشتر از پسران به مسائل اخلاقی تمایل دارند و به بی عدالتی اعتراض می کنند. دختر بچه ها وقتی می خواهند، بازی کنند، تمایل دارند که با دیگران باشند، اما پسر بچه ها تمایل به بازی با اسباب بازی و تنهایی دارند. دختران به معاشرت با دیگران و ایجاد روابط اجتماعی علاقه زیادی دارند، حال آنکه پسران خود را بیشتر به فعالیتهای بدنی مشغول می کنند . تعداد هنرمندان زن، بخصوص در هنرهایی که به ظرافت نیاز دارد، از تعداد مردان بیشتر است، اما در مسائل علمی، برتری با مردان بوده و بیشتر نظریه پردازان ، مردها می باشند.

تفاوت در پرخاشگری

مشاهدات نشان می دهد که از زمان خردسالی تا سنین بالا، پسرها پرخاشگرتر از دخترها هستند. در نوع پرخاشگری نیز بین دو جنس تفاوتهایی وجود دارد. دخترها زمانی که عصبانی می شوند، به منظور نمایش پرخاشگری خود، بیشتر به فحاشی و دشنام دادن می پردازند، به عبارتی، پرخاشگری زنان بیشتر به شکل کلامی است ؛ حال آنکه پرخاشگری پسرها، به صورت عملی و درگیری است. پسرها، در هنگام پرخاشگری به مشت زنی و لگدپرانی متوسل می شوند . این تفاوت در پرخاشگری، علائق و حواس موجب تفاوتهای کلی در زن و مرد می شود .

به طور کلی، زنان را به سُرب و مردان را به الماس تشبیه می کنند. الماس جزء سخت ترین اجسام است، یعنی بر همه اجسام موجود روی زمین خط می اندازد، ولی شکننده و ترد است، به طوری که با یک ضربه چکش خُرد می شود، حال آنکه سرب حتی با ناخن هم خط بر می دارد و زیاد محکم نیست، اما ضربه چکش را به خوبی تحمل می کند، شکلهای متفاوتی به خود می گیرد و از هم نمی پاشد. با این مثال ، ابهام تفاوت زن و مرد از بین می رود